Άη Κομμένο

Γράφει ο Δημήτρης Βλαχοπάνος

Ο Χρήστος Δημητρίου είναι μια ζωντανή αποθήκη αναμνήσεων. Επιζών της σφαγής του Κομμένου, αναπλάθει με την αφήγησή του συγκλονιστικές εικόνες του παρελθόντος και μεταφέρει τον συνομιλητή του στην ατμόσφαιρα της εποχής του πολέμου, της κατοχής και της αντίστασης. Εκείνο που σημειώνει κανείς ακούγοντάς τον είναι η διαύγεια της σκέψης του και ο τολμηρός του λόγος, παρά τα ογδόντα εννιά του χρόνια. Υπήρξε σ’ όλη του τη ζωή ένας αγωνιστής, ένας βιοπαλαιστής,

μια συνείδηση ακοίμητη, μια μορφή βιβλική, που ενσάρκωνε το πείσμα, την υπομονή και τη μαχητικότητα, ελπίζοντας πάντα σ’ έναν καλύτερο κόσμο.

Είχα πολλές φορές την ευκαιρία να συμπορευτώ και να συνεργαστώ μαζί του σε μια διαρκή και επίπονη διαδρομή αναζήτησης απαντήσεων στα ποικίλα και βασανιστικά ερωτήματα που ανέσυρε η ενασχόλησή μου με τη σφαγή του Κομμένου. Μπορώ να πω πως η συμβολή του υπήρξε καθοριστική στη συγκέντρωση του αναγκαίου υλικού για την ανασύνθεση και την αναμόρφωση της τραγικής αυτής σελίδας του χωριού μας. Πληροφορίες ιστορικού χαρακτήρα που κανείς από τους άλλους επιζήσαντες δεν ήταν σε θέση να μου δώσει, βγήκαν αβίαστες και ξεκάθαρες απ’ την ψυχή του Χρήστου Δημητρίου.

Τον συναντήσαμε παραμονές του δεκαπενταύγουστου με τον δημοσιογράφο Αλέξη Γαγλία στο Κομμένο για τις ανάγκες ενός ρεπορτάζ που θα φιλοξενούσαν οι σελίδες της ηλεκτρονικής εφημερίδας Huffingtonpost. Καθόταν με τους λίγους εναπομείναντες στην ίδια όπως πάντα γωνιά του ακρινού καφενείου που διευθύνει ο χαμογελαστός και ακάματος Στάθης Χαραλάμπους. Τους πλησιάσαμε και ζητήσαμε να μιλήσουν για τη σφαγή του Κομμένου και τις προσωπικές τους εμπειρίες από αυτή.

Ένας χείμαρρος ασταμάτητος η αφήγηση του Χρήστου Δημητρίου. Χρειάζεσαι να γράψεις ένα ολόκληρο βιβλίο για να συμπεριλάβεις τις πληροφορίες και τις επιμέρους ιστορίες που ξετυλίγει. Γιατί ήταν ένας έφηβος των δεκάξι χρόνων όταν το πρωί της 16^ης Αυγούστου 1943 το χωριό έγινε στάχτη και θάφτηκαν μέσα σ’ αυτή 317 αθώοι και ανυπεράσπιστοι κάτοικοι κάθε φύλου και κάθε ηλικίας. Ακόμη και τώρα, 73 χρόνια μετά, δεν μπορεί να δώσει απάντηση στην έκταση της βαρβαρότητας και της θηριωδίας των ναζί. «Αυτό που έγινε στο Κομμένο είναι κάτι που δεν το χωρά το μυαλό του ανθρώπου», σημειώνει χαρακτηριστικά.  

Τα είδε όλα. Και τα κατέγραψε με τάξη και σειρά στο μυαλό του. Πώς έφτασε, Πέμπτη μεσημεράκι 12 Αυγούστου 1943, το γερμανικό αυτοκίνητο στο Κομμένο και αντίκρισε ο αξιωματικός που επέβαινε σ’ αυτό αντάρτες και όπλα στημένα στην πλατεία του. Πώς οι χωριανοί, παρότι βοήθησαν τον οδηγό να τραβήξει πάνω το αυτοκίνητο που από το φόβο του έριξε στο χαντάκι, μεταφέρθηκαν τρομαγμένοι το ίδιο βράδυ και κρύφτηκαν στα χωράφια. Πώς το χωριό έμεινε ανυπεράσπιστο και στο έλεος των κατακτητών τις επόμενες μέρες. Πώς τους καθησύχασαν στη συνέχεια οι αρχές και τους ζήτησαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους για να γιορτάσουν το πανηγύρι τους το δεκαπενταύγουστο. Και πώς το πρωί της Δευτέρας 16 Αυγούστου κάηκε στο Κομμένο το πελεκούδι … Δεν άφησαν ούτε γάτα ζωντανή οι Γερμανοί επιδρομείς.

Αλλά η αφήγησή του δεν περιορίζεται μόνο σ’ αυτά. Προχωρά πιο πέρα και πιο μέσα. Στο Κομμένο, σημειώνει, όπως και στα περισσότερα χωριά του κάμπου, κομάντο έκανε ο ΕΔΕΣ. Μέχρι τον Αύγουστο του ’43 δε θυμάται να είχαν έρθει στο χωριό αντάρτες του ΕΑΜ. Αλλά έρχονταν κάθε τόσο αξιωματικοί του ΕΔΕΣ. Τα παιδιά είχαν στρατολογηθεί στον ΕΔΕΣ και στην ΕΔΕΕ (Εθνική Δημοκρατική Ένωσις Ελληνοπαίδων). Ένας αξιωματικός τούς έκανε θεωρία κάτω απ’ τις λεύκες του Νεοχωρίου. Στο Κομμένο έρχονταν συνέχεια Λευκαδίτες έμποροι κι έφερναν διάφορα προϊόντα, κυρίως λάδια και πατάτες. Κι ο ΕΔΕΣ τα φόρτωναν στα μουλάρια για το βουνό. Υπήρχαν, όμως, και φήμες ότι μια μαφία λήστευε τους Λευκαδίτες. Πήγαιναν το βράδυ ντυμένοι αντάρτες με τα όπλα στο ποτάμι κι έπαιρναν με τη βία ό,τι ήθελαν. Αυτά μπορεί να τα μάθαιναν οι Γερμανοί και να θεωρούσαν το χωριό κέντρο εφοδιασμού.

Ο μπάρμπα Χρήστος σώθηκε. Τα βράδια κοιμόταν, όπως κι όλα σχεδόν τα παιδιά της ηλικίας του, στα χωράφια. Μπήκε στο χωριό το ίδιο απόγευμα της καταστροφής του. Και βρέθηκε μέσα σ’ ένα εφιαλτικό τοπίο. «Κανείς δεν υπολόγιζε ότι θα γίνει τέτοια καταστροφή», καταλήγει «Το πολύ να έρχονταν οι Γερμανοί να κάψουν τα σπίτια, άντε να μαζέψουν και καμιά δεκαριά άντρες. Αλλά να ’ρθουν και να σκοτώνουν μικρά παιδιά, δεν το περίμενε κανένας αυτό».

Παρά τη θλίψη και τον πόνο που πηγάζουν απ’ τις τραγικές αυτές μνήμες, αποτελεί ένα μεγάλο και ανεκτίμητο κέρδος να ’χεις δίπλα σου τον μπάρμπα Χρήστο και να περιπλανιέσαι μαζί του σε ανεξερεύνητες και φλεγόμενες ακόμη ζώνες της νεότερης ιστορίας μας. Ελπίζω να τον έχουμε για πολλά χρόνια ακόμη μαζί μας.