Άη Κομμένο

Γράφει ο Δημήτρης Βλαχοπάνος                                                                                                                                               Ένας άνθρωπος ήσυχος στον καιρό μας είναι παρά φύσιν άνθρωπος                                                                                    Αντώνης Σαμαράκης, Σήμα κινδύνου

Είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ πριν λίγες μέρες (26 Φεβρουαρίου) τα δημοτικά σχολεία Χαλκιάδων και Καλαμιάς και να παρουσιάσω στους μικρούς μαθητές το ολοκαύτωμα του Κομμένου. Ήταν ένα μάθημα τοπικής ιστορίας, το οποίο επικεντρώθηκε στις μαρτυρίες των ανθρώπων εκείνων που βρέθηκαν μέσα στη φρίκη του εγκλήματος που διέπραξαν οι στρατιώτες της 1ης γερμανικής μεραρχίας εντελβάις, το πρωινό της 16ης Αυγούστου 1943, αλλά αυτοί είχαν την τύχη να επιζήσουν και βρήκαν τη δύναμη, ύστερα από αρκετά χρόνια, να αφηγηθούν αυτά που είδαν με τα ίδια τους τα μάτια.

Είναι περιττό να σημειωθούν οι αλλεπάλληλες απορίες που διατύπωσαν τα παιδιά για το τι οδήγησε τους Γερμανούς στρατιώτες σ’ αυτό το έγκλημα και για το πώς μπόρεσαν, νέοι άνθρωποι 20 μόλις χρόνων, να δολοφονούν μωρά, νήπια και βρέφη, αλλά και γυναίκες και ανήμπορους γέρους, ανυπεράσπιστους και ανυποψίαστους, δηλαδή, ανθρώπους, οι οποίοι ούτε τους έφταιξαν σε κάτι ούτε αποτελούσαν καμιά απειλή για τη ζωή τους και την πατρίδα τους.

Οι μικροί μαθητές και των δύο σχολείων δε σταματούσαν να ρωτούν και να σχολιάζουν, αδυνατώντας φυσικά να κατανοήσουν τι ακριβώς είναι ο πόλεμος και σε ποιο βαθμό αποκτηνώνει τον άνθρωπο. Έχει, ωστόσο, τη δική του αξία το ερώτημα που επανέλαβαν κάποιοι από αυτούς: γιατί έκαιγαν τα σπίτια και γιατί έκαιγαν, πολύ περισσότερο, τους ανθρώπους οι Γερμανοί; Γιατί τόσο μίσος και τόση βία και τόσο θανατικό; Γιατί τόσες φωτιές και τόση καταστροφή;

Πώς να τους εξηγήσεις και πώς να καταλάβουν, έτσι παιδιά που είναι, ότι οι πυρπολήσεις ολόκληρων πόλεων και χωριών και το κάψιμο των ανθρώπων αποτελούσε κεντρικό στοιχείο διαπαιδαγώγησης του ναζισμού, που καλλιεργούσε στην ψυχή των νέων το μίσος για τους λαούς τους οποίους θεωρούσε κατώτερους και δηλητηρίαζε τη συνείδησή τους με την αίσθηση της ηδονής που φέρνει μέσα τους η φωτιά και η ακραία βία; Και πώς να τους εξηγήσεις, επίσης, γιατί τα έκανε όλα αυτά η Γερμανία, τι να τους πεις για τη θεωρία του παγγερμανισμού και τον ρατσισμό που κουβαλούσε μέσα της; Και πώς να τους αναλύσεις πως τα βρέφη και τα νήπια που αφάνιζαν, ήταν γι’ αυτούς παιδιά καθαρμάτων και ληστοσυμμοριτών, όπως χαρακτήριζε τους Έλληνες η γερμανική προπαγάνδα. Παιδιά, δηλαδή, που όταν μεγάλωναν θα στρέφονταν εναντίον της Γερμανίας και του Χίτλερ…

Τα παιδιά ρωτούν με την ειλικρίνεια και την αθωότητα της ηλικίας τους. Κι αδυνατούν, φυσικά, ως παιδιά να συλλάβουν την ατμόσφαιρα της δεκαετίας του ’30 και του ’40 του προηγούμενου αιώνα. Κι έτσι, με τον τρόπο τους, σε υποχρεώνουν να μιλήσεις για τη σημερινή εποχή. Και να ξεδιπλώσεις όλη την παράνοια που χαρακτηρίζει το σύγχρονο κόσμο –το δικό τους κόσμο–, να τους φυτέψεις μέσα τους την υπόνοια για το μίσος που καλλιεργούν σήμερα κάποιοι ανεύθυνοι –επίσημοι και ανεπίσημοι– οργανισμοί απέναντι στον διαφορετικό και στο διαφορετικό, για την ξενοφοβία και τον ρατσισμό παντός είδους που εκπέμπεται από διάφορα κέντρα και διαπερνά και τις δικές τους μικρές κοινωνίες.

Αυτό που μένει κάθε φορά ως βασικό δίδαγμα είναι πως τον ναζισμό και τα εγκλήματά του τα πλήρωσαν πανάκριβα με εκατομμύρια ζωές και ανυπολόγιστες καταστροφές και οι ίδιοι οι Γερμανοί. Τα ναζιστικά όπλα των Γερμανών, που αιματοκύλησαν την Ευρώπη, και οι ναζιστικές θεωρίες, που έσπειραν τον φανατισμό και το μίσος, στράφηκαν τελικά εναντίον της ίδιας της Γερμανίας και των πληθυσμών της.

Ο ρατσισμός είναι μια ανοιχτή πληγή. Κι είναι, επίσης, ο μεγαλύτερος εχθρός των ανθρώπων και των εθνών. Όσοι τον υποθάλπουν σήμερα ή τον ενθαρρύνουν ή τον βγάζουν απ’ την κατεψυγμένη ψυχή τους και τον μετατρέπουν σε πολεμικές ιαχές, πύρινες απειλές και χυδαίες ύβρεις, δεν ανασύρουν απλά τις φρικτές μνήμες της χιτλερικής εποχής. Συνιστούν έναν σοβαρό κίνδυνο για το ίδιο το μέλλον των κοινωνιών και την ομαλή ειρηνική συνύπαρξή τους. Και μέσα σ’ ένα τραγικό τοπίο ρατσισμού εκμηδενίζεται η ζωή του ανθρώπου.

Το ελληνικό σχολείο, τονίστηκε στους μαθητές, διαπαιδαγωγεί τους νέους με τα ιδανικά της φιλίας, της δικαιοσύνης και της αγάπης. Και τους διδάσκει πως ο άνθρωπος, ανεξάρτητα από φυλή, έθνος, καταγωγή, φύλο, χρώμα κλπ., συνιστά μια ανυπολόγιστη αξία. Για την οποία είναι τιμή να μάχεται ο καθένας μας. Γιατί τότε βρίσκει το βαθύ και αληθινό νόημά της η ανθρώπινη ύπαρξη.