Άη Κομμένο

Αριστομένη Συγγελάκη

Όλοι αγκαλιαστήκαμε, όλοι μαζί πεθάναμ’

Κι ο Ούννος εκαμάρωνε μαζί κι ο Εφιάλτης,

πώς ψήνεται ο άνθρωπος κι αυτός να διασκεδάζει».

(Απόσπασμα από ποίημα του Δρ. Ευστάθιου Χαϊτίδη,

μέλους οικογένειας με μεγάλο αριθμό θυμάτων).

Στους Πύργους Εορδαίας και στο γειτονικό Μεσόβουνο διαπράχθηκε, ίσως, το ειδεχθέστερο ναζιστικό έγκλημα στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Από τις 22-26 Απριλίου 1944 τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και οι, κατ’ όνομα, Έλληνες συνεργάτες τους (του δωσιλογικού «Εθνικού Ελληνικού Στρατού», η ομάδα του διαβόητου Πούλου κ.α.), εκτελώντας την εκκαθαριστική επιχείρηση «Μαγιάτικη Καταιγίδα» βύθισαν στο πένθος τα χωριά Πύργοι (Καστράνιτσα), Μεσόβουνο, Σέλι, Άνω και Κάτω Γραμματικό (Γραμματίκοβο), Μεταμόρφωση (Δραζίλοβο), Άγιος Παύλος (Κουτσούφλιανη), Ροδοχώρι (Μέγα Ρέμα), Αγία Φωτεινή, Ερμακιά και άλλα χωριά και οικισμούς: δολοφόνησαν, λεηλάτησαν κι έκαψαν, αφήνοντας πίσω τους, κυριολεκτικά, κρανίου τόπο. Ένα φοβερό έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, που αποτελεί μνημείο βαρβαρότητας και πρέπει να αναγνωριστεί σε εθνικό, ευρωπαϊκό και οικουμενικό επίπεδο ως ένα από τα μαζικότερα και ειδεχθέστερα εγκλήματα του εθνικοσοσιαλισμού. Ας δούμε όμως μερικά από τα στοιχεία που δικαιολογούν αυτόν τον χαρακτηρισμό:

    Ο απολογισμός των θυμάτων: 335 νεκροί στους Πύργους, σφαγιασθέντες και ολοκαυτωθέντες. Αν συνυπολογιστούν και οι 185 νεκροί του γειτονικού Μεσόβουνου, που είχε υποστεί ακόμη δύο φορές στην Κατοχή τη δολοφονική μανία των Γερμανών, ο αριθμός των θυμάτων ανέρχεται στα 520, στη συντριπτική τους πλειοψηφία γυναίκες και παιδιά, ενώ τα τελευταία χρόνια νεότερα στοιχεία έρχονται ν’ αυξήσουν τον αριθμό των νεκρών. Χωρίς διάθεση ανταγωνισμού μεταξύ των μαρτυρικών περιοχών της Ελλάδας, το Ολοκαύτωμα στα χωριά της Εορδαίας αποτελεί πιθανώς το πρώτο σε αριθμό θυμάτων Ολοκαύτωμα στη χώρα σε σχέση με το πληθυσμό της περιοχής.

    Η χωρίς όρια βαρβαρότητα των ανθρωπόμορφων τεράτων – οργάνων του Γ’ Ράιχ: η συντριπτική πλειοψηφία των ολοκαυτωθέντων θυμάτων ήταν παιδιά και γυναίκες. Ο αποτροπιασμός μας γίνεται ακόμη μεγαλύτερος από το γεγονός ότι πολλές γυναίκες και κορίτσια βιάσθηκαν πολλαπλώς, μέσα μάλιστα στην Εκκλησία της Μεταμόρφωσης, πριν παραδοθούν στις φλόγες και βρουν μαρτυρικό θάνατο μέσα στους αχυρώνες, μαζί με ηλικιωμένους συγχωριανούς τους. Χαρακτηριστικό του δολοφονικού σεληνιασμού των χιτλερικών ήταν η σφαγή μέσα σε μια σπηλιά μίας γυναίκας με τα νεογέννητα δίδυμα παιδιά της!
    Ο πολυεθνικός χαρακτήρας της ναζιστικής επιδρομής: υπό τη διεύθυνση του διοικητή της 4ης Μεραρχίας SS Σμέντες, πέραν των γερμανικών στρατευμάτων, τέθηκαν ένα τάγμα από το Τουρκμενιστάν, ιταλικές δυνάμεις και ελληνικές, δωσιλογικές δυνάμεις.
    Τα γερμανικά στρατεύματα, αν και προερχόμενα από χριστιανικό έθνος, δεν σεβάστηκαν την ιερότητα των ημερών: όπως και στη Βιάννο (ανήμερα της ανυψώσεως του Τιμίου Σταυρού – τοπικής εορτής των Αμιρών), στο Κομμένο (ξημερώματα της επομένης του Δεκαπενταύγουστου) και αλλού χτύπησαν τις μέρες που εορταζόταν η κορυφαία θρησκευτική εορτή της Ορθοδοξίας, το Πάσχα.
   

Ο προμελετημένος χαρακτήρας του εγκλήματος και η μεθοδική, επί βδομάδες, προετοιμασία της τρομοκρατικής αυτής επιχείρησης αποδεικνύει ότι η μαζική αυτή σφαγή αθώων δεν ήταν αποτέλεσμα επιδρομής έξαλλων, φανατισμένων, εθνικοσοσιαλιστών αλλά ένα καλά οργανωμένο σχέδιο που εκτελέστηκε με τη γνωστή γερμανική ναζιστική μεθοδικότητα. Το παραπάνω συμπέρασμα ενισχύεται και από το γεγονός ότι η εντολή που εκδόθηκε για την δολοφονική επιχείρηση ήταν σκοπίμως ασαφής και τα όριά της δυσδιάκριτα1, ώστε να επιτρέπει την υπέρβασή της επί τα χείρω. Επίσης, αν και διακηρυγμένος, προσχηματικά, στόχος της επιχείρησης «Μαγιάτικη Καταιγίδα» ήταν η εκκαθάριση των ανταρτών, εντούτοις, για άλλη μια φορά, οι Γερμανοί δεν συγκρούστηκαν με τους αντάρτες αλλά αφάνισαν τον άμαχο πληθυσμό της περιοχής.
    Η προσπάθεια παραχάραξης της Ιστορίας με τη χρήση από τους σφαγείς χαλκευμένων εκθέσεων, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την τρομοκρατική επιχείρηση εις βάρος αμάχων, όπως στη Βιάννο2, το Κομμένο3, το Δίστομο4 και αλλού, κάνει ακόμα βαρύτερο το χαρακτήρα των αποτρόπαιων και μεθοδικά σχεδιασμένων αυτών δολοφονικών πράξεων κι επιβάλλει την παραδειγματική τιμωρία των υπευθύνων.
    Μια τιμωρία όμως, που ουδέποτε ήλθε, αφού οι προανακριτικές γερμανικές αρχές, όχι της χιτλερικής αλλά της μεταπολεμικής Γερμανίας, ισχυρίστηκαν ότι δεν βρήκαν τις αποδείξεις5, ούτε καν τις ενδείξεις (!) του μνημειώδους για τη φρίκη του αυτού μαζικού εγκλήματος κι έτσι κανείς δεν δικάστηκε για τις αποτρόπαιες αυτές πράξεις.

Ο Γολγοθάς των επιζώντων

Πέρα όμως από τον ανείπωτο πόνο για τα αθώα και αδίκως σφαγιασθέντα θύματα συγκλονίζει και το δράμα όσων επέζησαν του χιτλερικού Αρμαγεδδώνα: αφού έχασαν πρώτα απ’ όλα τους αγαπημένους τους συγγενείς και συγχωριανούς αλλά και όλα τα υπάρχοντά τους, εκδιώχθηκαν από τα χωριά τους, πείνασαν, υπέφεραν, δεινοπάθησαν. Το μαρτύριό τους συνεχίστηκε μετά την Κατοχή: συγκλονίζει ο τιτάνιος αγώνας των γονιών για να διασώσουν και να αναθρέψουν τα παιδιά τους αλλά και ο Γολγοθάς χωρίς τέλος που έπρεπε να ανέβουν τα ορφανά. Αναρωτήθηκε κανείς πόσα ικανά παιδιά δε μπόρεσαν να σπουδάσουν και καταδικάστηκαν σε μια σκληρή ζωή; Σκέφτηκε κανείς πόσοι επιζώντες αναγκάστηκαν και πώς βρήκαν το κουράγιο, για ένα κομμάτι ψωμί, να αναζητήσουν δουλειά στη χώρα των σφαγέων τους; Κι όλα αυτά τα χρόνια, το γερμανικό κράτος δεν έκανε ούτε μία χειρονομία να στηρίξει τον αγώνα των αθώων θυμάτων. Αντίθετα, με δικονομικά και πολιτικά τεχνάσματα προσπάθησε να αποφύγει την εκπλήρωση των απαράγραπτων υποχρεώσεών του. Και από την άλλη, το ελληνικό μετακατοχικό κράτος, βυθισμένο στην δίνη του Εμφυλίου και του Διχασμού, όχι μόνο τιμώρησε ελάχιστους συνεργάτες των Γερμανών αλλά και κυνήγησε ανηλεώς για τις πολιτικές τους απόψεις πολλούς απ’ όσους αντιστάθηκαν στους κατακτητές6, ενώ επιπροσθέτως άργησε δεκαετίες να τιμήσει τα θύματα του εθνικοσοσιαλισμού και να αναγνωρίσει τη Θυσία τους.

Τραγωδία χωρίς κάθαρση

Πέρασαν τα χρόνια, οι κάτοικοι αναστήλωσαν τα χωριά τους, ασχολήθηκαν με παραγωγικές δραστηριότητες και δεν τρέφουν αισθήματα μίσους ή εκδίκησης για τον γερμανικό λαό. Όμως οι πληγές δεν έκλεισαν! Πώς άλλωστε να κλείσουν οι πληγές χωρίς δικαιοσύνη; Και πώς, άραγε, αποδίδεται δικαιοσύνη; Μα με δύο τρόπους: με την παραδειγματική και δίκαιη τιμωρία των ηθικών και φυσικών αυτουργών των εγκλημάτων και την εύλογη αποκατάσταση των θυμάτων τους. Η Γερμανία, όχι η ναζιστική αλλά η μεταπολεμική, δημοκρατική Γερμανία, έκανε το παν για να μην συλληφθούν και να μη δικαστούν οι φοβεροί ναζί εγκληματίες. Αλλά δεν σταμάτησε εκεί: άσκησε αφόρητες πιέσεις για να απελευθερωθούν και όσοι σφαγείς είχαν καταδικαστεί από την ελληνική Δικαιοσύνη (Μαξ Μέρτεν – υπεύθυνος για την εξόντωση των πενήντα χιλιάδων Εβραίων της Θεσσαλονίκης, Στρατηγός Αντρέ – σφαγέας εκατοντάδων αμάχων στην Κρήτη κ.α.). Περίπου 850 φάκελοι εγκληματιών πολέμου εστάλησαν από τις ελληνικές αρχές και δεν ασκήθηκε ούτε μία δίωξη!

Για αποκατάσταση δε ούτε λόγος: τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας και ο ελληνικός λαός στο σύνολό του, που επλήγη σε πρωτοφανή έκταση και βαρύτητα από το Γ’ Ράιχ και ποτέ δεν συνήλθε από την Κατοχή, δεν έλαβε αποζημίωση και επανόρθωση. Αντίθετα, η Ελλάδα, μεγαλόψυχα και γενναιόδωρα, συνυπογράφοντας τη Συνθήκη του Λονδίνου το 1953, βοήθησε τα μέγιστα τη Γερμανία να επουλώσει τις πληγές της και να δημιουργήσει την πανίσχυρη οικονομία της. Όμως η Γερμανία επέδειξε προκλητική και ανεξήγητη αδιαλλαξία επί δεκαετίες απέναντι στις δίκαιες και πλήρως τεκμηριωμένες αξιώσεις μας, ενώ και σήμερα με τα διάφορα Γερμανικά Ιδρύματα επιχειρεί να διχάσει τους πολίτες των μαρτυρικών τόπων μέσα από πρωτοβουλίες ψευδεπίγραφης «συμφιλίωσης» χωρίς Δικαιοσύνη ή, ακόμη, και με ωμές προσπάθειες παραχάραξης της Ιστορίας (υπόθεση Ρίχτερ).

Δικαιοσύνη και Αποζημίωση! Δικαιοσύνη και Επανόρθωση!

Σε πείσμα των χαλεπών καιρών αλλά και όσων νόμισαν ότι ξεμπέρδεψαν με τις ελληνικές αξιώσεις, το κίνημα της διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών απλώνεται παντού, θερμαίνοντας τις καρδιές των ανθρώπων με τη φλόγα της δικαιοσύνης. Εκατοντάδες εκδηλώσεις μνήμης και διεκδίκησης με πολύ κόσμο, δεκάδες συνέδρια και ημερίδες, σημαντικές παρεμβάσεις για την αποκατάσταση της ιστορίας και του δικαίου, πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, τη Γερμανία, ή ακόμη και μέσα στην έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Και μαζί μ’ αυτά χιλιάδες άρθρα, εκατοντάδες βιβλία, ταινίες, θεατρικές παραστάσεις. Οι συνειδήσεις εξεγείρονται και απαιτούν «Δικαιοσύνη και Αποζημίωση!», Δικαιοσύνη και Επανόρθωση!

Ένας αγώνας που ενώνει και συνεγείρει όλους τους Έλληνες αλλά και συνεχώς διευρυνόμενο τμήμα της δημοκρατικής Γερμανίας. Ένας αγώνας που ενώνει τη γενιά της Εθνικής Αντίστασης και τις οικογένειες των θυμάτων με τη νέα γενιά που παίρνει τη σκυτάλη. Αγώνας για μνήμη, δικαιοσύνη και αποζημίωση. Για δημοκρατία και εθνική ανεξαρτησία. Αλλά και αγώνας αντίστασης στο φασισμό και σε όσους ισχυρίζονται ότι είναι μάταιο να αντιστέκεσαι στο άδικο!

Μια οφειλόμενη σημείωση

Είχα την τιμή να απευθύνω την ομιλία στη φετινή τελετή μνήμης στους Πύργους Εορδαίας. Είμαι ενθουσιασμένος από την μαζική συμμετοχή και την θερμή ανταπόκριση του κόσμου αλλά και την εντυπωσιακή συμμετοχή της νεολαίας. Πρόδηλη η διάθεση όλων να κρατηθεί άσβεστη η μνήμη, να αναδειχθεί η ιστορία του τόπου και να συνεχισθεί με μεγαλύτερη ένταση η διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών, κάτι που αποδεικνύεται άλλωστε από τη μαζική συμμετοχή, λίγες ώρες μετά, στις εκλογές του νεοσύστατου Συλλόγου Ολοκαυτώματος Πύργων «Ιερά Μνήμη». Εκφράζω την ευγνωμοσύνη μου στο λαό των Πύργων και όλης της Εορδαίας για την τιμητική πρόσκληση αλλά και την εγκάρδια υποδοχή και φιλοξενία. Ευχαριστώ τον Δήμαρχο Εορδαίας Σάββα Ζαμανίδη, τον Πρόεδρο της Μαρτυρικής Κοινότητας Πύργων κ. Δημ. Σαμπακίδη, την Κατερίνα Παπαγιάννη, τον Χαράλαμπο Φωτιάδη και την οικογένειά του, τον δημοσιογράφο Νίκο Ασλανίδη και τον φίλο Στάθη Χαϊτίδη. Προερχόμενος από τόπο μαρτυρίου και θυσίας και οικογένεια με μεγάλο αριθμό θυμάτων, νιώθω ότι με συνδέουν πλέον ακατάλυτοι δεσμοί με τους Πύργους και την Εορδαία. Χαλυβδωμένοι προχωρούμε στη διεκδίκηση μέχρι την τελική δικαίωση του λαού μας!

1 Φωτιάδης Κ, Δορδανάς Σ, Μιχαηλίδης Ι. Αθώα θύματα στο Βέρμιο: οι Πύργοι και το Μεσόβουνο στην Κατοχή (1941-1944). Εκδοτικός Οίκος αδελφών Κυριακίδη Α.Ε., Θεσσαλονίκη 2010.

2 Συγγελάκης Α. Το Ολοκαύτωμα της Βιάννου: Τραγωδία και κάθαρση! Ιστοσελίδα TVXS, 9.4.2015 (http://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/biannos-o-sfageas-miller-ta-nazistika-egklimata-kai-i-paraxaraksi-tis-istorias) – η χαλκευμένη έκθεση μας δόθηκε ιδιοχείρως από τον δρ. Μάρτιν Ζέκεντορφ, τον οποίον και ευχαριστούμε ξανά.

3 Μάγερ ΧΦ. Αιματοβαμμένο Εντελβάις. Η 1η Ορεινή Μεραρχία, το 22ο Ορεινό Σώμα Στρατού και η εγκληματική δράση τους στην Ελλάδα, 1943-1944. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2009.

4 Σφουντούρης Α. Πενθώ για τη Γερμανία: το παράδειγμα του Διστόμου. Εκδόσεις Βεργίνα, Αθήνα 2015.

5 Φωτιάδης Κ, Δορδανάς Σ, Μιχαηλίδης Ι. Αθώα θύματα στο Βέρμιο: οι Πύργοι και το Μεσόβουνο στην Κατοχή (1941-1944). Εκδοτικός Οίκος αδελφών Κυριακίδη Α.Ε., Θεσσαλονίκη 2010.

6 Δείτε το ντοκυμανταίρ του Νίκου Ασλανίδη (2015) με τίτλο «Παράδοξη Πατρίδα», που αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα των Πύργων Εορδαίας μέσα από τη ζωή του Στάθη Χαϊτίδη.

7 Η Εθνική Αντίσταση αναγνωρίστηκε με το νόμο 1285/1982 της κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, ενώ η Κοινότητα των Πύργων αναγνωρίστηκε ως μαρτυρική μόλις το 1998 (ΦΕΚ 277/16.12.1998).

Αριστομένης Συγγελάκης

Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών

Μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα και της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.